Wat elke beroepsfotograaf moet weten over auteursrechten

Foto's van Bart Boodts & Wouter Poppe (Ontdek alle foto's onderaan deze pagina!)

Auteursrechten zijn een essentieel onderdeel van het werk van elke professionele beeldmaker. Uit de vragen die de sectorvereniging en Unizo vaak krijgen, blijkt dat er veel vragen en onduidelijkheden zijn in dit topic. Het is een complexe materie met verschillende facetten.

Daarom organiseerde de beroepsfotografen.be op 17 maart een inspirerend auteursrechtenevent. Dit event bracht verschillende experten en fotografen samen om inzicht te krijgen in de rechten en plichten die bij fotografie komen kijken.

Voor fotografen die hun vakmanschap verder willen verfijnen, was dit een kans om kennis op te frissen - of te vergaren - en praktische tips te verzamelen

Deze auteursrechten bieden niet alleen bescherming, maar genereren ook inkomsten en dat zelfs op verschillende manieren voor een en dezelfde foto:

1. vanuit de fotografieopdracht zelf
2. via een licentie
3. via een beheersmaatschappij
4. via de fiscale regeling voor auteursrechten
5. en wanneer er een inbreuk is op je auteursrecht

De sprekers deelden verschillende strategieën om meer uit je werk te halen. Hieronder lees je de belangrijkste inzichten en adviezen uit het event voor elk van deze mogelijkheden:

1. Inkomsten uit een opdracht

Voor fotografen is een opdracht de meest voor de hand liggende bron van inkomsten.

Advocaat Bart Van Besien van Finnian Columba benadrukte echter dat bescherming al begint bij het vastleggen van duidelijke afspraken met de opdrachtgever, nog voordat de fotoshoot plaatsvindt. Hoe specifieker deze afspraken, hoe minder kans op misverstanden achteraf.

Enkele cruciale vragen die je als fotograaf vooraf met je klant moet bespreken:

• Welke rechten krijgt de klant precies?
• Is het gebruik van de foto’s exclusief, of mogen deze ook door derden worden gebruikt?
• Wat is het toegestane gebruiksdoel? Enkel online, of ook offline?
• Moet de klant een nieuwe licentie aankopen als het gebruik achteraf wordt uitgebreid? Of voorzie je op voorhand een ruimer tarief dat bredere exploitatie toelaat?
• Is er een tijdslimiet of geografische beperking op het gebruik?
• Wat is de oplage of het bereik van de foto’s?

Deze factoren bepalen niet alleen het tarief van de opdracht, maar ook de reikwijdte van de gebruikslicentie die je aan je klant verleent. Naast deze specifieke afspraken is het raadzaam om algemene voorwaarden op te stellen waarin je onder andere de levertermijn, annuleringsvoorwaarden en aansprakelijkheid vastlegt.

Je kan dus ook een licentie toekennen voor een reeds gemaakte foto. Het tarief ervan hangt af van het soort licentie en hier ga je dezelfde vragen stellen als wanneer je een foto maakt in opdracht van een klant. Zo zijn er vb. licenties waarbij je een partij het exclusieve recht geeft om de foto te gebruiken. Dit houdt vervolgens in dat je de foto niet meer mag licentiëren aan anderen, waardoor de licentieprijs hoger ligt dan van een niet-exclusieve licentie. Ook kan je bijvoorbeeld een tijdelijke licentie geven, waarbij het gebruik wordt toegekend voor een specifieke tijdsduur.

3. Inkomsten vanuit beheersmaatschappijen

SABAM en SOFAM zijn Belgische beheersmaatschappijen die auteursrechten innen en verdelen onder hun leden. SABAM beheert auteursrechten voor verschillende creatieve disciplines, terwijl SOFAM zich specifiek richt op de visuele kunsten. Hun voornaamste taken omvatten het innen en verdelen van auteursrechten, het beheren van licenties, het bieden van juridische ondersteuning en het behartigen van de belangen van fotografen op nationaal en internationaal niveau.

Hun collectieve beheer zorgt ervoor dat fotografen vergoed worden voor het hergebruik van hun werk, bijvoorbeeld in boeken of digitale publicaties. Dankzij deze organisaties kunnen fotografen ook aanspraak maken op volgrecht, een vergoeding bij de doorverkoop van hun werk via kunsthandelaars of galerijen.

Belangrijk is dat deze rechten uitsluitend gelden voor foto’s die publiekelijk verspreid worden. Werk dat in opdracht van particulieren of enkel intern binnen een bedrijf wordt gebruikt, valt niet onder dit collectieve beheer.

De gelden worden verzameld via organisaties zoals Reprobel, die auteursrechten innen op kopieën en digitale reproducties. Het collectieve rechtenbeheer en de verdeling hiervan staan dus volledig los van individuele overeenkomsten tussen een fotograaf en zijn opdrachtgever.

Om gebruik te kunnen maken van dit collectieve recht, moet je wel lid zijn van een beheersmaatschappij

Om in aanmerking te komen voor deze regeling, moet een fotograaf een deel van zijn inkomsten ontvangen als vergoeding voor de overdracht of licentie van auteursrechten. Dit betekent dat er een contractuele basis moet zijn waarbij auteursrechten expliciet worden overgedragen of in licentie gegeven. Ook hier gaat het over beeldmateriaal dat voldoende publiek wordt verspreid. Deze overdracht vermeld je dus het best op je factuur, zodat je bij strenge controles een grotere bewijslast hebt.

De verdeling is doorgaans als volgt:

• Maximaal 30% van de vergoeding kan als auteursrechten worden uitgekeerd voor werk in opdracht.
• 100% van de vergoeding kan als auteursrechten worden uitgekeerd bij verkoop van reeds bestaande beelden (zoals stockfotografie).

Een fotograaf die via een vennootschap werkt, kan auteursrechten uitkeren aan zichzelf, maar binnen bepaalde beperkingen. Er moet een duidelijke link zijn tussen de activiteit van de vennootschap en de exploitatie van auteursrechten. Vaak wordt een limiet gesteld aan het percentage auteursrechten dat als vergoeding kan worden uitbetaald, afhankelijk van de omzet en creatieve bijdrage van de fotograaf. Maar ook als fotograaf zonder vennootschap kan je gebruik maken van deze interessante fiscale maatregel.

5. Inkomsten als schadevergoeding bij inbreuken.

Wanneer een foto zonder toestemming wordt gebruikt, kan de fotograaf schadevergoeding eisen.

Recente rechtspraak toont aan dat rechtbanken meer en meer een bijkomende vergoeding gaan toekennen naast de ‘normale vergoeding’ die de fotograaf had kunnen ontvangen. Hiervoor verwijzen ze o.a. naar de tarieven die door Sofam en Sabam gehanteerd worden en kan er dus een bijkomende schadevergoeding toegekend worden voor de aantasting van het werk, voor het niet vermelden van de naam,…

Alleen merkt Bart Van Besien hier op dat de ene foto belangrijker is om voor te vechten dan de andere. Want een proces voor de rechtbank levert niet altijd het gewenste resultaat op en soms is het beter om dit onderling te regelen. Maar dit hangt vooral ook af van de bewijslast die je kan voorleggen en hoe sterk deze onderbouwd is.

Dit neemt echter niet weg dat je als fotograaf niet te braaf mag zijn en niet over je heen mag lopen. Bert Cattoor van Copyright Agent (voormalig Visual Rights Group) benadrukt dan ook het belang van de waarde van fotografie. Niet alleen voor de individuele fotograaf wiens werk wordt misbruikt, maar ook voor de fotografiesector in het algemeen.

Want ongeautoriseerd gebruik zorgt voor inkomensverlies, maar zorgt ook voor een toenemende verwachting van gratis content. Een evolutie die absoluut moet vermeden worden als we niet willen dat creatief werk wordt ondergewaardeerd.

Bescherming en bewijsvoering: hoe bescherm je je werk?

Naast het genereren van inkomsten bieden auteursrechten ook een belangrijke juridische bescherming voor fotografen. Zodra een foto wordt gemaakt, krijgt de fotograaf automatisch auteursrecht. Dit betekent dat je als fotograaf exclusieve rechten hebt over je werk: jij beslist hoe het gebruikt, verspreid en bewerkt mag worden.

Daarnaast heb je als fotograaf ook morele rechten, zoals het recht op naamsvermelding en het recht om je te verzetten tegen misvorming van dit werk. Dit voorkomt dat foto’s ongewenst worden gewijzigd of in een andere context worden gebruikt dan oorspronkelijk bedoeld.

Het is essentieel om die rechten actief te beschermen, want onrechtmatig gebruik komt helaas vaker voor dan je denkt. Om dit effectief te handhaven, is het cruciaal om bewijs te verzamelen. Dit kan door:

• Het bewaren van de originele bestanden (RAW-foto’s en metadata)
• Contracten en licenties op te stellen waarin gebruiksrechten worden vastgelegd
• Ervoor te zorgen dat je persoonlijkheid en originaliteit duidelijk naar boven komt in de foto’s die je maakt

Wat als iemand je foto toch zonder toestemming gebruikt? Dan is het belangrijk om snel te handelen. De aanbevolen stappen zijn:

1. Bewijs verzamelen (screenshots met de datum erbij, van de URL’s, metadata).
2. De overtreder een bericht sturen waarin je wijst op de auteursrechtelijke bescherming van je werk en vraagt om verwijdering en/of een vergoeding.
3. Indien nodig juridische stappen ondernemen met behulp van een advocaat of een gespecialiseerde organisatie.

Conclusie: Bescherm je werk, bescherm de sector

Dit auteursrechtenevent benadrukte een belangrijke boodschap: als beeldmaker heb je niet alleen het recht om vergoed te worden voor je werk, maar ook de verantwoordelijkheid om je auteursrechten te kennen én te beschermen.

Elke foto die je maakt, vertegenwoordigt niet alleen jouw talent en creativiteit, maar draagt ook bij aan de waarde en het respect voor de hele fotografiesector.

Door bewuste keuzes te maken over licenties, contracten en beheersmaatschappijen, zorg je ervoor dat je werk correct wordt gebruikt en dat je rechtmatig wordt vergoed. Daarnaast is het essentieel om op te komen tegen inbreuken, want ongeoorloofd gebruik ondermijnt niet alleen jouw inkomsten, maar draagt ook bij aan een bredere trend waarin beeldmateriaal steeds vaker als ‘gratis’ wordt beschouwd.

Laat je dus niet ontmoedigen, maar wees waakzaam en assertief. Informeer je, stel duidelijke contracten op en claim de rechten die jou als fotograaf toekomen. Door samen te strijden voor eerlijke vergoedingen en respect voor auteursrechten – ook

die van mekaar - versterken we niet alleen onze eigen positie, maar beschermen we ook de toekomst van de professionele fotografie.

Jouw werk heeft waarde. Zorg ervoor dat die erkend wordt.

Foto's van Bart Boodts & Wouter Poppe